Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ...
"Για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη" είναι ο τελικός στίχος από το ποίημα «Ελένη» του Σεφέρη, που εκφράζει την εκδοχή της ομώνυμης τραγωδίας του Ευριπίδη, ότι δηλαδή η «ορίτζιναλ» Ελένη δεν πήγε ποτέ στην Τροία και τζάμπα έγινε ο Τρωικός πόλεμος.

Η χρονική περίοδος, που γράφτηκε και παρουσιάστηκε η "Ελένη", δηλαδή το έτος 412 π.Χ., δεν είναι καθόλου τυχαία. Είναι η εποχή κατά την οποία μόλις είχε τελειώσει η Σικελική εκστρατεία, με την γνωστή απ' την "Ιστορία" του Θουκυδίδη, πανωλεθρία του αθηναϊκού στόλου. Παράλληλα, την ίδια εποχή αναπτύσσεται στην Αθήνα το σοφιστικό κίνημα, που είχε αρχίσει να αμφισβητεί πατροπαράδοτες αξίες, ενώ παράλληλα προκαλούσε με την κριτική των εκπροσώπων του κρίση στο δημοκρατικό πολίτευμα και φαινόμενα ασέβειας. Την εποχή εκείνη, αναζητούνται τα αίτια που οδήγησαν στον ανεπανάληπτο -και καταστροφικό για τις ελληνικές πόλεις-κράτη- Πελοποννησιακό πόλεμο και ανατρέπονται ουσιαστικά όλες οι συντηρητικές και κατεστημένες αντιλήψεις περί πατριωτισμού, που είχαν επικρατήσει μετά τα Μηδικά (490-479 π.Χ.).

Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, ο Ευριπίδης με την πρωτοποριακή τραγωδία (ή και κωμωδία) του, "Ελένη", βρίσκει την ευκαιρία να καταδικάσει τον πόλεμο ως πρόξενο όλων των δεινών του ανθρώπου. Ταυτόχρονα, χωρίς να χάνει τον ρεαλισμό τον οποίο αποδίδει στους χαρακτήρες του, αντιμετωπίζει στοχαστικά μια σειρά από ζητήματα που απασχολούν μέχρι σήμερα τον άνθρωπο, δικαιώνοντας τον χαρακτηρισμό "από σκηνής φιλόσοφος" που του αποδόθηκε.

Το εκπληκτικό αυτό έργο δεν παύει να ενθουσιάζει τους αναγνώστες ή τους θεατές του (όταν γίνεται θεατρική παράσταση), ακόμη και σήμερα, 24 αιώνες από την εποχή που γράφτηκε. Αυτό οφείλεται στο ότι, παρά την "παλαιότητά" του, διαθέτει τα στοιχεία ενός στοιχειώδους, καλογραμμένου σεναρίου, με όλες τις κλιμακούμενες ιδιότητες μιας σύγχρονης ταινίας: φλας-μπακ, προοικονομία, ανατροπές, τεχνάσματα, κορύφωση, λύτρωση. Όλα αυτά τα στοιχεία είναι που καθιστούν την "Ελένη" (και την αρχαία ελληνική δραματουργία στο σύνολό της) ένα έργο "σύγχρονο" όσο ποτέ. 
Βασικός σκοπός του Ευριπίδη, είναι να τονίσει το παράλογο του πολέμου. Χρησιμοποιεί μάλιστα ένα παλαιότερο ιστορικό γεγονός, τον Τρωικό πόλεμο, τα πρόσωπα και τα γεγονότα του οποίου αξιοποιεί σε όλα του τα δράματα.

Έτσι, στο παράλογο της άποψης ότι για μια γυναίκα μπορεί να εξοντωθεί ένας λαός και ένα κράτος και να σκοτωθούν χιλιάδες ανθρώπων, ο Ευριπίδης θα απαντήσει με το παράλογο του «ειδώλου»: η Ελένη, με λίγα λόγια, δεν ήταν η πραγματική Ελένη, αλλά ένα ομοίωμα, ένα "σύννεφο", μια αφηρημένη ιδέα, που χρησιμοποιήθηκε ως πρόσχημα για να επικαλυφθούν τα πραγματικά συμφέροντα, με "σάρκα και οστά", αυτά για τα οποία διεξάγονται όλοι οι πόλεμοι από καταβολής της ανθρώπινης ιστορίας: πλούτος, δόξα, εξουσία, "ζωτικός χώρος".

Ο συγγραφέας δεν βγάζει την ιδέα του "ομοιώματος" από το μυαλό του. Στην ουσία, αξιοποιεί λογοτεχνικά την εκδοχή του Λυρικού ποιητή Στησίχορου. Σύμφωνα με τον Στησίχορο, και σε αντίθεση με την "ορθόδοξη" ομηρική εκδοχή, η βασίλισσα της Σπάρτης Ελένη, κόρη της Λήδας και του Δία και σύζυγος του Μενελάου, δεν ακολούθησε ποτέ τον Πάρη στην Τροία, ούτε παρέμεινε εκεί μέχρι οι Αχαιοί να καταστρέψουν την πόλη του Πριάμου, μετά από δέκα χρόνια ανηλεούς πολέμου. Κατά την εναλλακτική εκδοχή του μύθου, την οποία ασπάζεται ο Ευριπίδης, η Ελένη απήχθη από την Ήρα, σύζυγο του Δία, και οδηγήθηκε στο παλάτι του βασιλιά Πρωτέα, στη νησίδα Φάρος, λίγο πιο έξω από τη σημερινή Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Στη θέση της Ελένης, ο Πάρης μετέφερε στην Τροία ένα ομοίωμά της, ένα ψεύτικο είδωλο.

Αντιπολεμικό δράμα; Τραγωδία με την αριστοτελική σημασία του όρου; Φάρσα παρεξηγήσεων;
Όποιο κι αν είναι το είδος στο οποίο ανήκει η "Ελένη" του Ευριπίδη, στην πραγματικότητα περιλαμβάνει λίγο απ' όλα.

...ΤΟ COMIC
Η ανατρεπτική δομή της "Ελένης", η ασυνήθιστη (για τα δεδομένα της Κλασικής τραγωδίας) εξέλιξη της πλοκής, αλλά και το γεγονός ότι το συγκεκριμένο έργο διδάσκεται στην τρίτη τάξη του Γυμνασίου (με την ανάλογη... mainstream απήχησή του στη σχολική κουλτούρα), μας ώθησε στο να μετατρέψουμε την "Ελένη" σε ένα σύγχρονο -από όλες του τις απόψεις- comic.

Με την "Ελένη" του Ευριπίδη, λοιπόν, προσπαθήσαμε να κάνουμε μια ιδιόμορφη σάτιρα αριστοφανικής υφής, με στόχο αφενός να προκύψει αβίαστο γέλιο με χιούμορ που (κατά την άποψή μας) δεν προσβάλλει τον αναγνώστη και αφετέρου να πλησιάσει όσο το δυνατόν περισσότερο το κλασικό αριστούργημα του μεγάλου τραγωδού.

Το αρχικό σκεπτικό ήταν η «ευχάριστη μάθηση». Βλέποντας τους μαθητές να θεωρούν αγγαρεία το μάθημα (γενικότερα), σκεφτήκαμε πως τουλάχιστον αυτό θα το κάνουμε comic βάζοντας μέσα σύγχρονα εκφραστικά και εικαστικά «όπλα» και αυτόματα θα το μετατρέψουμε σε παιχνίδι.
Κι εδώ που τα λέμε, αν σήμερα έγραφε ο Ευριπίδης το αντίστοιχο έργο δεν ξέρουμε πώς θα το έγραφε... Σίγουρα όχι σαν κι εμάς, αλλά και σίγουρα όχι όπως το έγραψε 2400 χρόνια πριν!

Εν κατακλείδι, η τραγωδία του Ευριπίδη είναι διασκευασμένη έτσι ώστε να προσεγγίζεται ευχάριστα ένας από τους κλασικούς λογοτεχνικούς θησαυρούς της αρχαιότητας.

 

Σημείωση: το αρχαίο κείμενο της "Ελένης" του Ευριπίδη κυκλοφορεί από πολλές και αξιόλογες εκδόσεις, με άρτια νεοελληνική μετάφραση και ερμηνευτικά σχόλια. Για όποιον, ωστόσο, επιθυμεί, μπορεί να διαβάσει την νεοελληνική απόδοση της τραγωδίας και διαδικτυακώς, στην διεύθυνση: http://www.scribd.com/doc/5384415/-